اقتصاد ایران حالا فقط چند روزی است که وارد دوران پساتحریم شده و هنوز هیچ‌کدام از پیش‌بینی‌های مثبت و منفی از تاثیرات این دوران در بخش‌های مختلف اقتصاد مجال ظهور نداشته‌اند؛ چنان که تاثیرات لغو تحریم‌ها بر بازار ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران هنوز مشهود نیست.
هرچند صاحبنظران از زمان حصول توافق هسته‌ای تا اجرای برجام گمانه‌زنی‌هایی درباره آینده این بازار داشته و طیفی از حالات را برای آن به تصویر کشیده‌اند.
از یک سو عده‌ای فضای جدید را به دلیل گشوده شدن بازار ایران به روی شرکت‌های بزرگ فناوری فرصتی جدید برای جهش بزرگ در این بازار می‌دانند و انتقال فناوری را مهمترین ویژگی این دوران دانسته‌اند. این گروه معتقدند علاوه بر رقابتی شدن بازار، توسعه آی‌سی‌تی با حضور غول‌های فناوری دنیا حتی فرصتی برای شکوفایی تولیدات داخلی این صنعت وجود دارد. اما از سوی دیگر برخی کارشناسان نسبت به خطری که در کمین تولید کنندگان داخلی است هشدار می‌دهند و بر این باورند که رفع تحریم‌ها می‌تواند آسیب جدی به بخش تولید وارد کند و کارخانه‌ها و کارگاه‌هایی را که در این مدت توانستند تولیدات خود را حداقل در بازار داخل عرضه کنند رو به تعطیلی بکشاند. آنها معتقدند که با ورود دستگاه‌ها و تجهیزات خارجی، بازار داخلی‌ها آشفته می‌شود و همین تولیدات بسیار اندکی هم که طی چند سال اخیر در بخش‌های مختلف انجام می‌شد با خطر مواجه می‌شود.
فناوری تاب مستوری ندارد
هرچند حوزه زنده و سیال ICT در شرایطی که پشت دیوارهای تحریم مانده بود هم «تاب مستوری» نداشت و در این سالها سر از هر روزنی برآورده تا آنجا که چندی پیش گاردین در گزارشی از وضعیت بازار ICT ایران نوشت که تحریم‌های بین‌المللی ضد ایران بر پیشرفت فناوری‌های نوین در این کشور تاثیر چندانی نداشته است. با این حال اما بخش‌های مختلف این حوزه از جمله واردات تجهیزات و ابزار تکنولوژی اطلاعات، سخت‌افزار، نرم‌افزار، اینترنت، شبکه و تجهیزات مخابراتی با مشکل مواجه بوده‌اند و به همین دلیل بازار ایران پس از رفع تحریم با حجم بالای تقاضا درکشور روبرو خواهد بود.
برخی هم تعبیر دیگری از این شرایط دارند و معتقدند در این سالها با توجه به پیشرفت‌هایی که در حوزه آی‌تی و آی‌سی‌تی داشته‌ایم زیرساخت‌های خوبی در کشور ایجاد شده است گویا ریل‌گذاری خوبی انجام داده‌ایم و حالا با برداشته شدن تحریم‌ها باید واگن‌ها روی ریل سوار شوند.
انتقال فناوری و دو روی یک سکه
با این حال انتقال فناوری مهمترین تاثیری است که به اعتقاد کارشناسان، باز شدن قفل تحریم‌ها بر حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور دارد؛ با این استدلال که در دوران تحریم، در حوزه نرم‌افزار دسترسی به جدیدترین نسخه‌های پیشرفته نرم‌افزار و محیط‌های تحت وب، متن‌بازها و توسعه‌دهندگان این فضا به دلیل تحریم های پی‌درپی در کشور به آسانی امکانپذیر نبود. در همین حال حق دسترسی و دانلود فعالان ایرانی در شبکه اینترنت نیز لطمه‌های خاصی بر پیکره صنعت ICT وارد کرده است، چراکه دسترسی به این حقوق درحوزه وب درحقیقت ابزار تولید درصنعت فاوا محسوب می‌شود.
اما روی دیگر سکه تحریم‌ها در حوزه نرم‌افزار رونق تولید داخلی است؛ در این حوزه تعدادی شرکت‌های نرم‌افزاری توانسته‌اند خود را مطرح کنند و بازار را به دست بگیرند؛ آنها چندان احساس تهدید نمی‌کنند و معتقدند شاید چندسالی طول بکشد تا غول‌های نرم‌افزاری بازار ناشناخته ایران و قواعد پیچیده حاکم بر آن را دریابند. فعالان حوزه نرم‌افزار و اپلیکیشن می‌گویند که بعد از گشوده شدن درهای بازار به عنوان یک بنگاه اقتصادی مسیر تعامل بیشتر با شرکت‌های خارجی را در پیش خواهند گرفت و از برداشته شدن تحریم‌ها برای توسعه تجارت خود استفاده خواهند کرد.
گارانتی و تجهیزات و یک اتفاق تازه
مشکل دیگر در حوزه دسترسی به تجهیزات اصلی و گارانتی است که صاحبنظران در این زمینه بر این باورند که اعمال تحریم‌ها در حوزه تجهیزات، ما را از خرید تجهیزات اصلی و گارانتی‌دار محروم کرد و قیمت تمام‌شده تجهیزات در جریان دور زدن تحریم‌ها هم برای ما گران تمام می‌شد و از آنجا که کالاهای خریداری شده، هنگام واردات گواهی مبدأ نداشتند به دلیل مقررات دست و پاگیر داخلی، مجبور بودیم آزمایش‌های متعددی را در کشور انجام دهیم که پروسه‌ای زمان‌بر بود.
در این میان هم نظرات متفاوتی وجود دارد، در حالی که برخی از خیز غول‌های فناوری برای حضور در ایران استقبال می‌کنند عده‌ای دیگر معتقدند از آنجا که ایران آخرین بازار بزرگ دست‌نخورده برای شرکت‌های خارجی است، نباید برایشان فرش قرمز پهن کرد و باید روزهای سخت تحریم که رفتار توهین‌آمیزی با کاربران ایرانی داشتند را به یاد داشت و به نحوی به آنها یادآوری کرد.
در هر حال بازار ایران بازار بکری برای شرکت‌های بزرگ فناوری است چرا که تا به حال آنچنان که وزیر ارتباطات هم اذعان دارد مناقصه‌های ما رقابت میان چینی‌ها با چینی‌ها بود و تنها یک کشور در مناقصه‌های ایران شرکت می‌کرد.
از سوی دیگر ایران یک چهارراه بزرگ برای بازارهای منطقه‌ای به حساب می‌آید و ورود به بازار ایران تنها به معنای ورود به بازار یک کشور نیست بنابراین طبیعتا کشورهای غربی انگیزه بالایی برای فروش کالا و خدمات در ایران خواهند داشت.
گروهی هم نگران نابود شدن هستند
با این حال تولیدکنندگان داخلی تجهیزات، نگران وارداتی شدن صرف این بازار و نابود شدن صنایع مختصر داخلی هستند، بازاری که برخلاف نرم‌افزاری‌ها که می‌گویند چندان از رقابت نمی‌ترسند و در فضای تحریم خود را رشد داده‌اند برای تولیدکنندگان رقابت هولناکی را رقم خواهد زد. این گروه تاکید بر مدیریت همه‌جانبه و آگاهانه دارند تا دولت در کنار بخشخصوصی، بازار داخلی هر صنعت را به خوبی مورد بررسی و تحلیل قرار دهد تا مبادا ورود بدون آگاهی و برنامهریزی سرمایهگذاران خارجی به کشور، بازار داخلی را محدود یا نابود کند.
بخش دیگری از این بازار که حالا با باز شدن درها شاید با تهدیدهایی مواجه شوند کسب و کار و خدمات اینترنتی است که حالا توانسته‌اند در حوزه داخلی مفهوم تجارت الکترونیکی را تجلی دهند و شاید مخالفت با ورود شرکت‌های بزرگی همچون آمازون و ایجاد نمایندگی در ایران از همین منظر قابل تحلیل باشد. برخی کارشناسان معتقدند در حال حاضر فروشگاههای اینترنتی ایرانی همین سرویس را در کشور ارایه می‌دهند و باید زمینه را برای رشد ارایه‌کنندگان خدمت داخلی فراهم کنیم چرا که ورود فروشگاههای اینترنتی بین‌المللی مانند آمازون به معنی کوچک‌شدن ارایه‌دهندگان ایرانی خواهد بود.
گرچه کارشناسان معتقدند در کلیت موضوع و در بخش تجارت الکترونیکی و انتقال منابع مالی به این دلیل که سالها با سد تحریم روبه‌رو بوده‌ایم فارغ از منافع کسب و کارهای اینترنتی به این وجهه باید به دید فرصت نگریسته می‌شود.
بازار سخت‌افزار درگیر فاکتورهای غیر تحریمی
اوضاع کشور در حوزه سخت‌افزار و کالاهای دیجیتال اما متفاوت بوده است و به اعتقاد کارشناسان مسیر این بازار را مثلا درباره موبایل، قاچاقچیان تعیین می‌کنند و باز شدن درها هم کمک چندانی نمی‌کند. چون واردات از مبادی رسمی نه تنها در کاهش قیمت تاثیر چندانی ندارد بلکه می‌تواند موجب افزایش قیمت تمام‌شده هم شود و تنها اتفاقی که در این مورد می‌افتد ورود برند‌های آمریکایی و اروپایی و تنگ شدن عرصه برای چینی‌ها و کره‌ای‌هاست که سالها انحصار بازار ایران را در اختیار دارند.
به اعتقاد کارشناسان کالای IT از جمله کالاهایی بود که بیشترین تأثیر را از تحریم پذیرفته بود و در شرایط تحریم هزینه‌های اضافی دور زدن تحریم‌ها و خرید از واسطه و هزینه تبدیل ارز در نتیجه قطع سوییفت بر این بازار تأثیرگذار بود که پس از اجرای برجام دو موضوع خرید مستقیم و پرداخت پول از طریق شبکه بانکی روی قیمت‌ها اعمال می‌شود، اما تأثیر بزرگ را در این بازار نرخ دلار خواهد داشت.
برخی دیگر معتقدند صنعت IT تا به حال چندان تحت تاثیر مستقیم تحریم‌ها نبوده بلکه این مساله تحریم‌های پولی و بانکی است که در این حوزه نیز موثر بوده است.
تاثیر دیگر تحریم‌ها غیرقابل دسترس بودن IP آدرس‌های ایران در سایت‌هایی مانند گوگل، مایکروسافت و اپل است که کاربران را به سمت استفاده از وی‌پی‌ان و فیلترشکن هدایت می‌کرد و مسیر مستقیم دسترسی بسته می‌شود که حالا در نخستین روزهای اجرای برجام این محدودیت از سوی برخی سایت‌ها برداشته شده است.
با این اوصاف کارشناسان دیگری بر این باورند که بازار فناوری‌اطلاعات ایران هیچگاه به‌طور مستقیم مورد تحریم قرار نگرفته بود و به همین دلیل مسایل و مشکلات حوزه فناوری اطلاعات را فقط مربوط به تحریم‌ها نمی‌دانند؛ اما در هر حال تحریم‌ها، شرکت‌های فعال در این حوزه را برای عقب نماندن به راه‌های دور زدن تحریم و عبور از مسیر‌های غیر مستقیم، متوسل شدن به تجهیزات چینی و حتی شکوفایی استعداد ایرانی در حوزه‌‌های نرم‌افزار و اپلیکیشن کشاند و حالا باز شدن قفل تحریم باید رفتار این بازار را تغییر دهد و بازیگران این عرصه خود را برای بازی در زمین تازه‌ای آماده کنند.
اکنون چند روز بیشتر از شرایط جدید و لغو تحریم‌ها نگذشته و برای قضاوت درباره تاثیر عملی این شرایط هنوز زود است اما به نظر می‌رسد بیش از هر چیز رفتار بازیگران بازار ICT و هوشمندی آنها در تعامل با شرایط جدید آینده این بازار را رقم می‌زند.
(منبع:عصرارتباط)
