یکی از موضوعات چالشی در بحث نظام بازار، رابطه بین تولید کالا و انحصار است.
در نظام‌های مبتنی بر بازار آزاد، سیاست‌ها به گونه‌ای تنظیم می‌شود تا رابطه درست و منطقی بین تولید و انحصار شکل بگیرد و از بروز انحصار به شکل‌های مختلف جلوگیری شود در عین حالی که به روند تولید داخل هم آسیبی وارد نشود. در نظام بازار آزاد با عمق دادن هر چه بیشتر فضای رقابتی در بازار و خود تنظیمی درونی بازار با سازوکار رقابت شدید، عملا امکان شکل‌گیری انحصار اگر کامل از بین نرود به ندرت اتفاق می‌افتد.
در کشور اما وضعیت به گونه‌ای متفاوت‌تر هست، روابط بین تولید و انحصار نه توسط سازوکارهای موجود در بازار بلکه از جانب قوانین و سیاست‌گذاری دولتی تنظیم شده و خروجی آن در نهایت باعث کمک به شکل‌گیری انحصار می‌شود و در نهایت مصرف‌کننده نهایی که حلقه آخر نظام بازار هست دچار زیان می‌شود. سیاست‌گذاری‌ها در کشور اما در ظاهر به جهت رونق تولید و اثرگذاری مثبت در روند بهره‌وری تنظیم می‌شود اما در عمل به شکل‌گیری انحصار و کاهش کیفیت تولید منتهی می‌شود.
نمونه‌های عینی آن هم صنعت خودرو است که کارشناسان امر بسیار در این مورد بحث کرده‌اند، بدیهی است در سایه حاکمیت انحصار در بازار تعرفه‌های گمرکی (از عوامل ریشه‌ای قاچاق کالا) افزایش بهره‌وری و کیفیت تولید پایین، شکل‌گیری فضای غیررقابتی، بروز رانت در نظام عرضه و فروش و در نهایت تضییع حقوق مصرف‌کننده نهادینه شده و نظم بازار را دچار آسیب می‌کند.
چند وقتی هست داستان انحصار در عرصه فناوری و تولید یا مونتاژ محصولات سخت‌افزاری نیز ظهور کرده و این عرصه را هم تحت تاثیر قرار داده است.
برخی تولیدکنندگان داخلی تجهیزات سخت‌افزاری که اغلب آنها تولیدکننده صد در صدی محصول نیستند و تولیدات خود را با قیمت لحظه‌ای ارز قیمت‌گذاری می‌کنند(!) با توسل به قوانین ضدرقابتی دولتی که به بهانه حمایت از تولید داخل وضع می‌شود و با لابی‌گری تعرفه‌های گمرکی واردات کالای مشابه مونتاژ داخل را تحت تاثیر قرار می‌دهند تا به بازار انحصاری و غیررقابتی در داخل دامن بزنند.
اما به این هم بسنده نکرده و جدیدا با عملیاتی شدن طرح ممنوعیت واردات و فروش کالای مشابه ساخت داخل، فضای انحصاری و غیررقابتی در حال تشدید شدن است. این در حالی است که با توجه به تولیدکنندگان بسیار محدود تجهیزات کامپیوتری در کشور ما در مقیاس جهانی، این محدودیت در نهایت باعث زیان رساندن به مصرف‌کننده و فضای بازار خواهد شد.
بدیهی است که هیچ فعال بازاری مخالف حمایت از تولید داخل نیست اما تولید داخل زمانی مهم است که منجر به شکل‌گیری انحصار در بازار نشود و در ذیل الزامات فضای رقابتی بازار باشد.
کلام آخر اینکه قوانین مربوط به حمایت از تولیدکنندگان عرصه تجهیزات سخت‌افزاری نیاز به بازبینی دقیق دارد و برای حمایت دولت از این طیف تولیدکنندگان قطعا راه‌های بسیاری وجود دارد که لزوما به ممنوعیت فروش و ثبت سفارش کالا‌های وارداتی ختم نمی‌شود. همیشه بهترین راه راحت‌ترین راه‌حل نیست!
