شاخص های شهر پایدار هوشمند

شش مؤلفه اصلی شهر هوشمند عبارتند از : حمل و نقل هوشمند، محیط زیست شهری هوشمند، مردم هوشمند، زندگی هوشمند، حاکمیت هوشمند و اقتصاد هوشمند.
اکنون سوالی که باقی می ماند این است که در ارتباط با هر یک از این مؤلفه ها، چه شاخص هایی را باید در نظر گرفت تا بر اساس آن میزان هوشمندی شهر سنجیده شود؟ مسلم است که برای هر مؤلفه لازم است چند شاخص در نظر گرفته شود. این شاخص ها می توانند از نوع کمّی (دارای مقادیر پیوسته) و یا کیفی (دارای مقادیر گسسته) از نوع شمارشی، بله یاخیر و وجود یا عدم وجود باشند. به عنوان مثال متوسط امید به زندگی یک شاخص کمی است که بر حسب سال بیان می شود و یک کمیت پیوسته از نظر ریاضی محسوب می گردد و شاخص تنوع تکنولوژی های به کار رفته برای پیشگیری از جرم و جنایت که بر حسب تعداد مطرح می شود یک کمیّت کیفی از نوع شمارشی است.
شاخص ها باید ترکیبی از شاخص های گذشته نگر و آینده نگر باشند. شاخص های گذشته نگر بیشتر نشان دهنده وضعیت تا به حال شهر هستند و شاخص های آینده نگر بیشتر و ضعیت آینده شهر در موضوع آن شاخص را نشان می دهند.
به عنوان مثال در مؤلفه اقتصاد هوشمند، تعداد مشاغل نوپا (Startup Businesses) یک شاخص آینده نگر می باشد و تولید ناخالص ناحیه ای شهری یک شاخص گذشته نگر است. نکته دیگری که در ارتباط با شاخص ها باید در نظر گرفت این است که در اندازه گیری آن پیچیدگی و ابهام خاصی وجود نداشته باشد و تا حد ممکن اندازه گیری آن ساده باشد.
از همه مهمتر، شاخص های نهایی باید بیشتر بیانگر پیامدها و نتایجی که نشان دهنده اهداف اصلی تحقق شهر پایدار هوشمند یعنی توسعه پایدار همراه با سعادت وخوشبختی شهروندان و تحقق آرمان ها و آرزوهای آنان در دنیای کنونی باشند.
تعیین شاخص برای مؤلفه های شهر هوشمند از چند جنبه بسیار حایز اهمیت است که در این قسمت به چند مورد از آن اشاره میشود: به کمک این شاخص ها، برنامه ریزان شهری درمییابند که برای تحقق شهر هوشمند در چه زمینه هایی باید سرمایه گذاری نمایند.به عنوان مثال طول مسیر های ویژه دوچرخه بر حسب کیلومتر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر و تعداد دوچرخه های عمومی دو شاخص از حمل و نقل پاک و کارا است که در مؤلفه حمل و نقل هوشمند تعریف می شوند. واضح است که برنامه ریزان و متولیان شهری بر اساس این دو شاخص درمی یابند که لازم است برای رسیدن به شهر هوشمند در این موارد سرمایه گذاری، برنامه ریزی نمایند.
به کمک وضعیت شاخص های شهری، برنامه ریزان و مدیران شهری به نقاط ضعف و قوت خود در برنامه ریزی و عملکرد پی برده و بر اساس آن اقدامات لازم را انجام می دهند. ذکر این نکته لازم است که برخی از شاخص های شهری مقادیر هدف نهایی ندارند و به همین دلیل می توان گفت شهر پایدار هوشمند غایی وجود ندارد زیرا شهر پایدار هوشمند نمونه ای از کمال است و کمال حد نهایی ندارد.
به کمک شاخص های شهر هوشمند امکان مقایسه شهر های هوشمند با یکدیگر فراهم می شود. این مقایسه نه تنها در سطح کلی بلکه برای هر یک از مؤلفه ها و شاخص ها و زیر شاخص ها فراهم می گردد. به ویژه اگر شاخص ها از اعتبار بین المللی برخوردار باشند، این مقایسه می تواند در سطح جهانی انجام شود.
انتقال تجربیات بین شهرها، در سطح کشوری و در سطح جهانی به کمک وضعیت شاخص ها یکی از دستاوردهای مهم تعیین شاخص های شهر هوشمند است. وقتی شهری در یکی از مؤلفه های شهر هوشمند مثلاً حمل و نقل هوشمند پیشرو است، دیگر شهر ها می توانند از تجارب و اقدامات شهر پیشرو استفاده نمایند.

استاندارد ایزو ۳۷۱۲۰ مرجع اصلی شاخص های شهر پایدار هوشمند

در بخش قبل به اهمیت تعیین شاخص های شهر پایدار هوشمند و کاربرد آنها اشاره گردید. در ادامه به معرفی اجمالی استاندارد ایزو ۳۷۱۲۰ که در حال حاضر مرجع اصلی شاخص های شهر پایدار هوشمند است، می پردازیم. عنوان این استاندارد به زبان فارسی عبارت است از”توسعه پایدار جوامع، شاخص هایی برای خدمات شهری و کیفیت زندگی” این استاندارد حاصل همکاری اداره بین المللی استانداردها (ISO) و انجمن جهانی داده های شهری (WCCD) است و در سال ۲۰۱۴ اولین نسخه آن انتشار یافت.
برای اندازه گیری عملکرد شهر و ارزیابی عملکرد مسؤولان شهری وجود شاخص هایی چند لازم است. شاخص های موجود اغلب فاقد استاندارد سازی و فاقد سازگار با یکدیگر و یا فاقد قابلیت مقایسه زمانی و بین شهری هستند. به همین دلیل مجموعه ای از استاندارد های بین المللی، با نگاهی کلی و یکپارچه با هدف توسعه پایدار و تاب آور جوامع در حال تدوین می باشند.
این مجموعه استانداردها مسیر همواری را برای این که چه چیز هایی باید اندازه گیری شوند و چگونه اندازه گیری شوند را فراهم می کنند. با وجود این، در این مجموعه استانداردها مقادیر آستانه مقایسه و یا هدف نهایی برای شاخص ها بیان نشده است. لذا تطابق با این استانداردها نمی تواند نشان دهنده یک جایگاه خاص برای شهر باشد بلکه نشان دهنده پیروی از این استانداردها در به کارگیری شاخص هایی برای اندازه گیری خدمات شهری و کیفیت زندگی است.
این شاخص ها را می توان به منظور نظارت و پایش عملکرد شهر و مسؤولان شهری به کار برد. به منظور توسعه پایدار باید، همه ابعاد شهر همچون یک سیستم در نظر گرفته شود.شاخص ها و روش های اندازه گیری در این مجموعه استانداردها به منظور کمک به مسؤولان شهری در موارد زیر تدوین یافته اند:
-۱ اندازه گیری مدیریت عملکرد خدمات شهری و کیفیت زندگی در گذر زمان
-۲ استفاده از عملکرد و تجارب بین شهر ها با مقایسه عملکردها
-۳ به اشتراک گذاری بهترین تجارب

یادآور می شود مسئولان شهری بر روی برخی از این شاخص ها کنترل مستقیمی ندارند. اما گزارش کردن آنها نشان دهنده وضعیت کلی خدمات شهری و کیفیت زندگی در آن شهر می باشد و از این جهت مهم هستند.
شاخص های استاندارد ایزو ۳۷۱۲۰ که یکی از مجموعه استانداردهای مرتبط با توسعه پایدار می باشد به گونه ای انتخاب شده اند که حتی الامکان اندازه گیری و یا تعیین وضعیت آنها جهت ارائه گزارش، ساده و کم هزینه بوده و نیز منعکس کننده یک گزارش ابتدایی در زمینه خدمات شهری و کیفیت زندگی باشد. شاخص های با اهمیت بیشتر توسط کمیته فنی مربوطه در حال تدوین است.در این استاندارد شاخص ها، در قالب مضامین خدمات شهری و کیفیت زندگی گرد آمده و بر اساس آن ۱۷ مضمون در نظر گرفته شده که در شکل مقابل آمده است.
با توجه به ظرفیت و منابع شهرها در سطح جهان که متمایز از یکدیگر هستند، شاخص ها به دو گروه اصلی (شاخص هایی که باید دنبال شوند و فرعی (شاخص هایی که بهتر است دنبال شوند) تقسیم شده اند.در این استاندارد ۱۰۰ شاخص در نظر گرفته شده است که ۴۶ شاخص آن اصلی و بقیه فرعی هستند.
به طور خلاصه مزایای استفاده از شاخص های معرفی شده که در این استاندارد ذکر شده، عبارتند از :
• تصدی گری موثر تر شهر همراه با ارائه خدمات کاراتر
• داشتن اهداف، محک ها و معیار های بین المللی و محلی در برنامه ریزی شهری
• تصمیم گیری آگاهانه سیاستگذاران و مدیران شهری مبتنی بر وضعیت شاخص ها
• اقتباس دانش و تجارب از شهرهای پیشرو با توجه به وضعیت شاخص ها
• اهرم و ابزار مناسبی برای جذب سرمایه گذاری وکمک در سطح بین المللی و کشوری
• اهرم و ابزار مناسبی برای جذب بودجه و کمک از دولت های مرکزی و محلی
• چارچوبی برای برنامه ریزی پایدار شهری

دانلود فایل شاخص های
شهر پایدار ذیل مضامین ۱۷ گانه

نویسنده : مهندس وحید حیدریان-مدیرعامل سازمان فاوا شهرداری اصفهان

.